فرش مود


مود شهری با قدمت تاریخی در جنوب استان خراسان جنوبی و در 30 کیلومتری جاده ارتباطی بیرجند به زاهدان واقع شده است.
کلمه «مود» و معنی فارسی سره آن، چنان که در فرهنگ نفیس آمده به معنای عقابی است که پرهایش را به تیر چسبانند.
برخی دیگر کلمه مود را آشیانه عقاب معنی کرده اند، به اعتقاد گذشتگان مود از ماد (قوم ماد) گرفته شده است و آنان در این منطقه تاسیساتی داشته اند.
به نظر می رسد که مود در اصل موده بوده یعنی «ده مو» زیرا در مود تاکستان و باغ های «مو» فراوان بوده است و هماکنون هم باغ های انگور در آن وجود دارد و خاک آن برای پرورش مو قابلیت فراوانی دارد، طرفداران این نظریه معتقدند هر دهی را بیشتر به خاطر محصولی که در آن محل وجود داشته است، به همان نام می شناختند و مود هم که موده بوده به همین دلیل شهرت یافته و »ه« آخر کلمه هم بر اثر کثرت استعمال از بین رفته و فقط مود باقی مانده است.
مدارک زیادی وجود دارد که ثابت می کند بین سربیشه و مود در گذشته جنگلی وجود داشته و سراسر آن منطقه بیشه زار بودهاست. بنابراین وجه تسمیه دیگر درباره مود این است که مود به معنای انتهای بیشه بوده چنانچه سربیشه به معنای ابتدای بیشه معنی می دهد این نظریه شاید به حقیقت نزدیک تر باشد؛ زیرا نام مود برگرفته شده از عارضه طبیعی بوده که در این جا همان جنگل و بیشه است.
چگونگی بنای این شهر در گذشته اگر چه به تحقیق معلوم نیست اما ضمن گفت وگو با کارشناسان و با توجه به وجود قبرستان های متروکه متعدد،می توان پی برد که 2 قلعه قدیمی در داخل مود و یکقطعه در 4 کیلومتری جنوب غرب شهر قرار داشته است.
همچنین براساس نوشته های یاقوت حموی در معجم البلدان و شیخ محمد حسن آیتی در بهارستان می توان گفت که در گذشته مود ام القرای دهستان نهارجان و مرکز دهستان به شمار می رفته و در حقیقت نهارجان بدون آبادی مود مفهومی نداشته است. به طوری که در این تالیفات آمده است ام القرای این بلوک قریه مود است که صنعت قالی و برک در آن رواج دارد.
در آن زمان ام القرای ناحیه نوفرست بوده و در اوایل سلطنت مغول شحنه قهستان امیرطوغان در آن جا اقامت داشته و باغ طوغان معروف است و در عهد سلاطین گورکانی خاندان شاهان در آن جا اقامت و حکومت داشته اند.
احتمال می رود که بعد از سلاطین گورکانی مرکز قهستان به مود منتقل شده و تا زمان امیر علم خان که مرکز حکومت را به بیرجند منتقل کرده، در مود مستقر بوده است و تا اوایل حکومت پهلوی مرکز تابستانی حکومت قهستان در مود بوده است.
یکی دیگر از کارشناسان میراث فرهنگی با توجه به سفال های موجود و دیگر آثار به دست آمده در تپه های شمالی و در کنار دشت مزروعی مود معتقد است که این منطقه باید بین 8 تا 16 هزار سال سابقه تاریخی داشته باشد با این حال تنها مدرکی که به صورت کتبی وجود دارد و ما را به گذشته تاریخی مود آگاه می کند، نوشته ای است بر سنگ و تعبیه شده در بالای حمام عمومی مود که سال 1064 قمری را نشان می دهد؛ در این تاریخ بنا به نوشته موجود در روی سنگ مرحوم خالق این حمام را تعمیر کرده و این مسئله نشانگر این موضوع است که درگذشته نیز این حمام وجود داشته است.نوشته کتبی دیگری که در این باره وجود دارد و اسم مود را به طور کتبی بیان می کند، عنوان شعری است که مرحوم میرزا عبدالکریم لامع درمیانی در دیوان شاعری نوشته است چنان چه می دانیم دیوان لامع باید در اوایل قرن 11 سروده شده باشد.
مرحوم لامع در این شعر از خیاط مود گله مند است که چرا خلف وعده کرده و عبایش را در موعد مقرر ندوخته و تحویل نداده است. از این مطلب می توانیم بفهمیم که در حدود 300 سال پیش مود مرکزی آباد و نسبتا توسعه یافته بوده و تخصص مشاغل در آن وجود داشته است مثلا خیاطی در آن رواج کامل داشته به طوری که شخصیت نامداری مانند عبدالکریم لامع درمیانی از درمیان سفارش دوخت عبا در مود می کند البته در خرابه های قلعه وسط شهر مود سکه های پیداشده که در روی آن این شعر نوشته شده است:
زد از توفیق حق عباسثانی به علم سکه صاحب قرانی
که باز نشان دهنده این است که در اوایل دوران صفویه این قلعه دایر و مسکونی بوده و مود رونق و پیشرفت زیادی داشته است.
بافت قدیم مود شامل خانه های خشتی با سقف های گنبدی است ولی با توجه به پیشرفت های امروزی بناهای جدیدی نیز از آجر و تیرآهن در این شهر به چشم می خورد. بالای شهر، پایین شهر، خاک سبزی، پشت حصاری و پیش حصاری از محله های این شهر است.
صنعت فرش مود شهرت جهانی دارد و زینت بخش موزه ها و مجموعه های مخصوص جهان است و جزو صنعت های مهم شهر محسوب می شود به طوری که برخی فرش های دست بافت مود جزو نفیس ترین فرش های ایران است.بنا به گفته استادکاران تعدادی از این فرش ها در موزه های کشورهای اروپایی به ویژه آلمان نگهداری می شود به طوری که یک جفت قالیچه کار مرحوم حاجعلی مهدی زاده مود در شهر پاریس حفاظت می شود.
قالی های این منطقه از گذشته دور شهرت داشته است و قدمت آن به دوره قبل از صفویه می رسد. رنگ آمیزی قالی های مود هماهنگ، موزون و سرشار از زندگی است.
رونق و شکوفایی صنایع فرش دستباف در این منطقه به زمانی بر می گردد که حاجی اسدی معروف به مصباح السلطنه قبل از سال 1300 تا 1312 در شهر مود کارگاه قالی بافی دایر کرده بود.این کارگاه با 40 دار قالی استادکاران زیادی را پرورش داده است؛ طرح هایی که اکنون بافته می شود عبارت است از ریز ماهی، خشتی و کله اسبی، ولی از جمله طرح های اصیل منطقه که شهرت زیادی دارد، طرح مسجدی است.
در شهر مود از بافندگان قدیمی فرش می توان از ملا اسماعیل دستگردی و فرزندانش به ویژه حسین دستگردی که شهرت قالی سعدی را به او منسوب می کنند، نام برد.ملااسماعیل در آغاز جوانی چند سالیدر درخش بود و سپس با 4 فرزند پسر و سه فرزند دختر خود به مود بازگشت. وی روحانی بود و تمام فرزندان او سمت مروج قالی بافی را در منطقه مود بر عهده داشتند و سپس اشتهار روزافزون قالی مود را فراهم کردند. وی در سال 1333 در 90 سالگی دار فانی را وداع گفت.شهر مود به علت راه ارتباطی مزار کاهی و مزار سیدحامد علوی سالانه مشتاقان زیادی را به این دو مکان زیارتی می رساند در مزار کاهی و در 58 کیلومتری مرکز استان در قریه کاهی و در مرتفع ترین قلل کوهستانی منطقه در گرانمایه (دخت امام موسی بن جعفر(ع)) در صدف خاک مدفون است.این بقعه که مرمت و بازسازی شده از لحاظ زیارتی و سیاحتی هر ساله پذیرای 120 هزار زائر از سراسر کشور است.یکی دیگر از اماکن مذهبی مود بقعه امام زاده سیدحامد علوی است. این بقعه بر فراز ارتفاعات چنشت قرار دارد. در کتب قدیمی این گونه آمده که در سال 300 یا 400 هجری پیکر مطهر این سید بزرگوار و 2 فرزندش را داخل غار قرار می دهند و در سال 800 هجری به وسیله سیدمحمد مشمشع بازگشایی و کشف می شود در حالی که این پیکرهای مطهر در لباس های سبزرنگی قرار داشت.هر ساله افراد زیادی برای زیارت و سیاحت به این روستای تاریخی سفر می کنند.